نویسنده:  محمد حسن گنجی

مقدمه:

توسعه ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﺍﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﻭ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ، ﻋﻠﻢ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ( ﻣﺤﻴﻂ ﺯﻳﺴﺖ ) ﻭ ﺍﻧﺴﺎﻥ ( ﺟﻮﺍﻣﻊ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ) ﻭ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ( ﺟﻤﻴﻊ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻱ ﺍﻧﺴﺎﻥ ) ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻭ ﻣﺪﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﻭ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﻣﻲﺁﻣﻮﺯﻧﺪ ﻭ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻣﻲﺩﻫﻨﺪ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺳﻪ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﺯﻳﺴﺖ، ﺟﻮﺍﻣﻊ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﻭ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﺁﻥﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮﺩ .

توسعهﺍﻟﺒﺘﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﺗﻌﺎﺭﻳﻒ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﺤﺚﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ، ﻛﺘﺎﺏﻫﺎ ﻭ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﻜﺘﺐﻫﺎﻱ ﻓﻜﺮﻱ ﻣﺘﻌﺪﺩﻱ ﺑﻪﻭﺟﻮﺩ ﺁﻣﺪﻩ ﻭ ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﺩﺭ ﻳﻜﻲ ﺩﻭ ﻗﺮﻥ ﺍﺧﻴﺮ توسعه ﺯﻳﺎﺩﻱ ﭘﻴﺪﺍ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﺑﻄﻮﺭﻳﻜﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻣﺎ، ﻛﻪ ﺍﻭﻟﻴﻦ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺭﺳﻤﻲ ﻛﻪ ﺣﺪﻭﺩ ٧٠ ﺳﺎﻝ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ١٣١٤ ) ﻫـ . ﺵ ) ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪﻩ، ﺩﺭ ٥٤ ﻣﺮﻛﺰ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻋﺎﻟﻲ ﺩﺭ ﺳﻄﺢ ﻛﺎﺭﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻣﻲﺷﻮﺩ، ﺩﺭ ١٧ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎﺭﺷﻨﺎﺳﻲ ﺍﺭﺷﺪ ﺍﺟﺮﺍ ﻣﻲﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ٨ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺍﻣﻜﺎﻧﺎﺕ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺗﺎ ﺩﻛﺘﺮﺍ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺍﺳﺖ .

ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺁﻣﻮﺯﺷﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺩﺍﻧﺶ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﺩﻳﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻳﻚ ﭘﮋﻭﻫﺶﻛﺎﺭﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪﺍﻱ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﺩﻛﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻣﺆﻣﻨﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮﺍﻥ » ﻧﻈﺮﻱ ﺑﺮ ﺯﻳﺮﺑﻨﺎﻱ ﺗﺌﻮﺭﻳﻚ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻱ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻱ ﺷﻬﺮﻱ « ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ، ﺧﻼﺻﻪﺍﻱ ﺍﺯ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎﺏ ﻣﻌﺮﻭﻑ » ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ، ﻣﺎﻫﻴﺖ، ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻭ ﺭﻭﺵﺁﻥ « ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺁﻟﻔﺮﺩ ﻫﻴﺘﻨﺮ ١ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ٩ ﻛﺘﺎﺏ ﺷﺎﻣﻞ ٥٩ ﻓﺼﻞ ﻭ ١٥٠ ﺯﻳﺮﻓﺼﻞ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﻛﻪ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺍﺯ ﺁﻥ ١٥٠ ﺯﻳﺮﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺷﺎﺧﻪﺍﻱ ﺍﺯ ﻋﻠﻢ ﻭﺳﻴﻊ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﺩﺭﺁﻣﺪﻩ است.

ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺗﺤﻮﻻﺕ ﻓﻦﺁﻭﺭﻱ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻫﻴﺘﻨﺮ ﺑﺪﻭﻥ ﺗﺮﺩﻳﺪ ﺩﻩﻫﺎ شاخه ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﺍﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﺩﺭ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻱ ﮔﺮﻭﻩﻫﺎﻱ ﺁﻣﻮﺯﺷﻲ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﺩﺭ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩﻫﺎ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺍﺯ ﺁﻥﻫﺎ ﺩﺍﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻥ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺩﻛﺘﺮﻱ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﺑﭙﺮﺩﺍﺯﻧﺪ .

نمونه ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ توسعه و وسعت ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﺭﺍ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﻳﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺩﺭ ﺟﺎﺋﻴﻜﻪ ﺑﺮ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻱ ﺷﻬﺮﻱ ( ﺍﺯ ﺯﻳﺮﻓﺼﻞﻫﺎﻱ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻱ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ) ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺩﺍﺭﺩ، ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻱ ﺷﻬﺮﻱ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﻋﻢ ﺍﺯ ﻛﺘﺎﺏ ﻭ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺪﺍﻧﺎﻥ ﻭ ﻧﻪ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎﻥ ﻭ ﻣﻌﻤﺎﺭﺍﻥ، ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ٢٩ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻭ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﻭ ﻣﻜﺘﺐ ﺩﺭ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻱ ﺷﻬﺮﻱ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻭ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺍﺯ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﻱ ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﻛﻪ ﺩﺍﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻥ ﻣﺎ ﺩﺭ ﺳﻄﻮﺡ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺗﺨﺼﺺ ﺍﺣﺮﺍﺯ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﮋﻭﻫﺶﻫﺎﻱ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺍﺳﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﺩﻫﺪ، ﺑﺪﺭﺳﺘﻲ ﭘﻲ ﺑﻪ ﻭﺳﻌﺖ ﺣﺴﺮﺕﺁﻭﺭ ﺍﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﺑﺮﺩ .

ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﺩﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎﻡ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺪﺍﻧﺎﻥ ﻣﻌﺘﺮﻑ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﻋﻠﻤﻲ ﺍﺳﺖ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ، ﻛﻪ ﺗﻘﺮیبا ﺍﺯ ﻛﻠﻴﻪ ﻋﻠﻮﻡ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻭ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻲﮔﻴﺮﺩ ﺗﺎ ﺍﺯ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺑﻬﺮﻩﮔﻴﺮﻱ ﺁﻣﻴﺰﻩﺍﻱ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺁﻭﺭﺩ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ﺍﺯ ﻋﻠﻮﻡ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻭ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮﺍ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭﻟﻲ ﺍﺯ ﺗﻤﺎﻡ ﺁﻥﻫﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺧﻮﺩ ﻣﺴﺘﻬﻠﻚ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ .

ﻧﺘﻴﺠﻪ توسعه ﺑﻲﺣﺪ ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﺍﻳﻦ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺁﻣﻮﺯﺷﻲ ﻣﺎ ﺩﺭ ﺳﻄﻮﺡ ﺑﺎﻻ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﺭﺍ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺫﻭﻕ ﻭ ﻳﺎ ﻧﻴﺎﺯ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﻱ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﻭ ﺑﻌﺒﺎﺭﺗﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺭ ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﺯﻳﺮﻓﺼﻞﻫﺎﻱ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺷﺎﺭﺓ ﻫﻴﺘﻨﺮ ﺗﺨﺼﺺ ﺍﺣﺮﺍﺯ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﺁﻥ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺁﻥ ﭘﺎﻳﺎﻥﻧﺎﻣﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ ﻣﺨﺼﻮﺻﹰﺎ ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﺳﻄﺢ ﺩﻛﺘﺮﻱ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻴﻢ ﺁﻥ ﻣﻲﺭﻭﺩ ﻛﻪ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﺑﻪﺻﻮﺭﺕ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮﺩﻳﻢ ﺑﻜﻠﻲ ﻓﺮﺍﻣﻮﺵ ﺷﻮﺩ ﻭ ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪﺍﻱ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺗﺨﺼﺺ ﺍﺣﺮﺍﺯ ﻛﺮﺩﻩ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺩﻫﺪ ﻭ ﺁﻥ ﻣﻮﻗﻊ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﻛﺎﺭ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻳﻚ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺪﺍﻥ ﻛﺎﺭﺑﺮﺩ ﻣﺆﺛﺮﻱ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .

برای دانلود این مقاله اینجا کلیلک کنید