در این اثر عقبه و مبانی حکمرانی اعتدالی در اندیشه ایرانی، و گرایشات عقلی و فلسفی، حکمی و فقهی آن مورد واکاوی قرار گرفته است. همچنین تحولات فرهنگ استراتژیک در تاریخ ایران و نسبت به آن با حکمرانی اعتدالی مورد تاکید بوده است.
نویسنده در ادامه خطوط نظریه حکمرانی اعتدالی را به عنوان عامل تضمینگر بقا، توسعه و امنیت ایران اسلامی در سنت حکمرانی ایران و با رعایت قواعد منطقی و روششناختی به بحث گذاشته است.
در مقدمه این اثر آمده است:
بر حسب تجارب به دست آمده طی چند دهه گذشته از استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران و شکل‌گیری نظام حکمرانی و در آستانه ورود به دوره جدید تکوین نظام سیاسی و گام دوم انقلاب اسلامی، اکنون به ضرس قاطع می‌توان گفت تنها راهبرد یا مهم‌ترین راهبرد جدی برای اصلاح امور و احیای جامعه و دولت در ایران، بهره‌مندی از ظرفیت‌های گفتمانی اعتدالی و پرهیز از هرگونه رادیکالیسم، افراطگرایی و تندروی در عرصه‌های مختلف سیاستگذاری است.
تجربه دولت‌های پس از انقلاب اسلامی و شکل‌گیری انواع بحران‌های شکل‌گرفته، گویای آن است که چاره‌ای جز اتخاذ رویکرد متعادل و واقع‌بینانه نیست و این رویکرد، ایده یا گفتمان منطبق بر تمامی ارزش‌ها، باورها و هنجارهای حاکم بر جامعه و فرهنگ ایران از یک سو و ارزش‌های مطلوب و تمدنی انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی است. به عبارتی در اینجا با یک گفتمان غریبه، وارداتی و غیر بومی مواجه نیستیم، بلکه اندیشه اعتدالی یک ارزش ذاتی این سرزمین است. در عین حال از منظر توسعه‌ای و تلاش برای بهبود و پیشرفت امور و ارتقاء توانمندی‌های دولت نیز گریزی جز بازگشت به اندیشه اعتدالی نیست.
در همین جا باید گفت منظور از این تاکیدات صرفاً برجسته‌سازی گفتمان اعتدالی مطروحه در هنگام شکل‌گیری دولت دهم و یازدهم نیست و نباید تلقی شود بلکه این ایده متناسب و منطبق با تمامی ارزش‌های ذاتی انقلاب اسلامی است. لذا دفاع از گفتمان اعتدال، دفاع از گفتمان خاص یک دولت بخصوص نیست. بر اساس این ضرورت‌ها، لازم بود که با انجام مجموعه‌ای از تلاش‌های منسجم علمی و پژوهشی مبانی بنیادی، معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی و نظریه‌ای این گفتمان تدوین، تنظیم و منقح شود که بخشی از این مهم در این اثر و به قلم مرحوم محمدحسین ملایری انجام شده است.
این اثر شامل چندین مجلد بوده که مساله اصلی در تمامی آنها تقویت و شکل‌دهی به مبانی فکری و اندیشه‌ای اعتدال و بیان سوابق و ریشه‌های فکری و تاریخی آن در فرهنگ ایرانی بوده است که به همت آن مرحوم به زیور طبع آراسته شده است. این مجموعه شامل 6 جلد بوده است که کتاب حاضر جلد پنجم آن بوده و تحت عنوان «ایده ایران و نظریه اعتدال» به نگارش درآمده است. در واقع مضمون اصلی کتاب تنظیم نظریه حکمرانی اعتدالی در بستر فکری و فرهنگی ایران بوده است.
نویسنده در این اثر عقبه و مبانی حکمرانی اعتدالی در اندیشه ایرانی، و گرایشات عقلی و فلسفی، حکمی و فقهی آن را مورد واکاوی قرار گرفته است. به همین سیاق تحولات فرهنگ استراتژیک در تاریخ ایران و نسبت به آن با حکمرانی اعتدالی مورد تاکید بوده است. نویسنده در ادامه خطوط نظریه حکمرانی اعتدالی را به عنوان عامل تضمینگر بقاء، توسعه و امنیت ایران اسلامی در سنت حکمرانی ایران و با رعایت قواعد منطقی و روششناختی به بحث گذاشته است.
متاسفانه در هنگام چاپ این اثر نویسنده آن به رحمت خدا رفته و با توجه به گذشت چند سال از تالیف آن امکان به روزرسانی آن وجود نداشته است. با این همه مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری تلاش کرد تا این مجلد را منتشر کند و امیدوار است که بتواند سایر مجلدات باقیمانده (اول تا چهارم و نیز جلد ششم) را نیز به شکلی آماده انتشار کند.
این اثر ارزشمند توسط مرکز بررسی های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری به چاپ رسیده است.