نظریه رویه یا facet theory

پیش از این در این لینک پیرامون این نظریه در علوم رفتاری مقاله ای برای عزیزان قرار دادیم و در اینجا این نظریه را از زوایایی دیگری بررسی می کنیم. برای آشنایی با این نظریه ابتدا باید با گاتمن و آثار او پیرامون تولید مقیاس گاتمن و تحلیل و تجزیه آن آشنا شد. طیفی که در پژوهش های بسیاری از رشته ها مورد استفاده قرار می گیرد. گاتمن مجموعه ای از روش هایی از قبیل مقیاس به نام خود و نیز تحلیل مقیاس گذاری چند بعدی که اکنون در بسیاری از پژوهش ها استفاده می شود، ابداع نمود.

 این نظریه از طریق ترکیب با نظریات دیگر در جهت بررسی اعتبار سازه ایجاد شده بود و اکنون در نرم افزارهای زیادی مانند spss قرار گرفته است. او باعث توسعه ی روش های تحلیل عاملی، تحلیل مقیاس و حتی نظریه هایی پیرامون بررسی پایایی و در نهایت نظریه ی رویه شده است. این مجموعه عظیم از روش های تحلیلی نشان می دهد که تعاریف سازه های رفتاری موضوعی است که به شدت مورد توجه گاتمن بوده است.

در زمانی که فیشر به دنبال تدوین طرح های آزمایشی و فنون استنباطی به منظور تعمیم یافته ها از نمونه به جامعه بود، یکی از توجهات اصلی گاتمن صورت بندی تعریف جامعه ی محتوا بود. بدون تعریف دقیق جامعه ی محتوا و بدون درک روشن از ماهیت تعاریف (که مهمتر است)، هدف علمی یافتن رابطه در درون محتوای جامعه نامیسر می نمود.

چگونه یک فرد می تواند جامعه ی محتوا را تدوین کرده و یا یک چهارچوب تعاریفی برای برخی از مفاهیم تدوین کند؟ اگر رابطه ای وجود داشته باشد فرد چه انتظاری در یافتن تعریف جامعه محتوایی و مشاهده های تجربی بر روی متغیرهای نمونه گیری از جامعه خواهد داشت؟ سوالاتی از این قبیل در رشد و تدوین نظریه رویه نقش مهمی داشته است.(لاباره[2]، 2012)[4]

تعریف جامعه باید از طریق مجموعه ای پایا از متغیرها ارائه شود. از آنجا که نظریه ی رویه برای فرآیند شناسایی مولفه های اصلی مجموعه ی متغیرها و ارتدکتر محسن مرادی

دکتر آیدا باطی که این مولفه ها با داده های تجربی دارند نظریه ی بسیار سودمندی تلقی می شود به همین دلیل است که کومبز معتقد است که نظریه ی رویه تنها تلاش نظامند است که تا به حال برای وظیفه ظریف و پیچیده ی شناسایی مرزهای دامنه رفتاری انجام شده است. 

نظریه ی رویه یک نظریه ی ساختاری است. در این نظریه سازه های رفتاری تعریف می شود، فرضیه های مربوط به تناظر بین تعاریف و مشاهدات تجربی که مربوط به متغیرهای نشان دهنده ی سازه اند، آزمون می گردد. از آنجا که در حوزه ی علوم اجتماعی و رفتاری بررسی های تجربی به گردآوری داده ها خاص از متغیره مربوط است، شناخت رویه های تاثیرگذار در این فرآیند الزامی است.

مثلا مجموعه سوالات پرسشنامه که یک پیمایش را پدید می آورد و یا ممکن است مجموعه اشیاء هندسی که در یک آزمایش ادراک بصری انجام می شود گزینش شوند. این داده ها و محرک ها به این دلیل جمع آوری نمی شوند که مورد علاقه ی مستقیم پژوهشگر قرار دارند بلکه احتمالا بیشتر به این دلیل که نماینده و نشانگر مجموعه بزرگتری از جامعه ی رفتارها می باشند، انتخاب می گردند.(مرادی و میر الماسی، 1398)

به این دلیل چون امکان تعریف کل جامعه وجود ندارد، تعریف آن از طریق مجموعه هایی انجام می شود که ویژگی های مفهومی اساسی آن جامعه را دارا هستند. این دلیل مبنای اصلی نظریه ی رویه است. در واقع تعریف خود رویه نیز از همین جا ناشی می شود. تعریف مبسوط این لغت در نظریه ی تعمیم پذیری مطرح شده است. تعریف مجموعه اولین بار توسط کانتور مطرح شد در یک مجموعه عناصر خوب تعیین شده طوری گرد هم آمده اند که از نظر ما یک کل منفرد را پدید می آورند.

این کل منفرد معمولا مجموعه نامیده می شود و عناصر خوب تعین شده در آن عناصر مجموعه می باشند. کانتور می گوید ادراک ما در باره ی عناصر مجموعه منجر به بیان قانونی می شود که ویژگی مشترک عناصر آن مجموعه را نشان می دهد. قانون مطرح شده برای یک مجموعه منحصر به فرد است. گاتمن برای پژوهش های رفتاری معتقد است که متغیرهای گرد هم آمده باید منجر به شناسایی ویژگی های ادراکی یا معنایی منجر شود به این ویژگی های ادراکی یا معنایی که از گردهم آیی متغیرهای مختلف بدست می آید رویه گویند که مولفه های اصلی متغیرهای مورد پژوهش را مشخص می کنند.

بنابراین به منظور ساختارمند سازی یا صورت بندی یک سازه لازم است رویه های مختلف مربوط به آن سازه گرد آوری شوند. فرض کنید هر رویه یک مولفه ی بنیادی سازه ی مورد نظر را منعکس می کند و رویه های گردآوری شده سازه ی مربوط را نشان می دهند. برای برقراری رابطه ی رویه با سازه ی اصلی تعریف در متن یک جمله که به آن گزاره نگاشتی گویند، استفاده می شود. پس از گزاره های نگاشتی توصیفی ارائه می شود که ماهیت رویه هایی که سنگ بنای اصلی آن را نشان می دهند از طریق این توصیف مشخص می گردد. (لاباره ، 2012)[4]

[1] facet theory

[2] La Barre