بررسی اقدامات و چالش های پیرامون «کنوانسیون بازل» در کشور

تهیه و تدوین : آقای حمیدرضا تقوایی نجیب / آقای مسعود رضایی / آقای مجید نجیمی /
مدیر مطالعه : خانم الهه سلیمانی /
ناظر علمی : آقای محمدحسن معادی رودسری /
همکاران : آقای هومن غلامپور ارباستان /
ویراستار ادبی : خانم زهره عطاردی /

کنوانسیون بازل با هدف کنترل نقل و انتقالات فرامرزی پسماندهای خطرناک و سایر انواع پسماندها و ارتقای مدیریت زیست محیطی آنها تدوین شده است. جمهوری اسلامی ایران نیز پس از تصویب قانون الحاق کشور به کنوانسیون بازل توسط مجلس شورای اسلامی، در سال 1371 به عضویت این کنوانسیون در آمد. کنوانسیون دارای دو جنبه کنترل حمل ونقل های فرامرزی و مدیریت صحیح زیست محیطی پسماند در کشور عضو است.

جمهوری اسلامی ایران در راستای اجرای کنوانسیون بازل اقداماتی را انجام داده است که می توان به تدوین قوانین و آیین نامه ها و دستورالعمل های مرتبط، ایجاد هماهنگی بین دستگاهی به منظور اجرای نظارت بر حمل و نقل پسماند ها، تدوین و ارائه گزارش های سالیانه و ایجاد مرکز منطقه ای کنوانسیون بازل اشاره کرد.

به رغم اقدامات انجام شده در کشور، چالش ها و موانعی جهت اجرای کنوانسیون بازل در کشور وجود دارد که از آن جمله می توان به عدم تحقق حقوق کشور در کنوانسیون بازل و محدودیت های مالی ایجاد شده به دلیل تحریم های ظالمانه، نبود برخی از تجهیزات و زیرساخت های لازم تشخیصی، محدودیت های مالی، کمبود نیروی انسانی متخصص و مسائل و ابهامات حقوقی اشاره کرد.

در پایان این گزارش با هدف بهبود عملکرد کشور در عمل به تعهدات و بهره گیری از فرصت های کنوانسیون باز ل پیشنهادهایی نظیر ایجاد و تجهیز آزمایشگاه های شناسایی برخی از اقلام پسماند های خطرناک، ضرورت بررسی، تصویب و اجرای الحاقیه های جدید در خصوص پسماندهای ویژه و خطرناک، برگزاری کارگاه های تخصصی برای آموزش نیروی انسانی و تعریف پروژه های همکاری با کشورهای همسو ارائه شده است.

ایران پس از تصویب قانون الحاق کشور به کنوانسیون بازل در سال 1371 به عضویت کنوانسیون د رآمد. سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان مرجع ذ یصلاح کنوانسیون بازل در انجام واردات و صادرات پسماندهای مشمول کنوانسیون بازل شناخته می شود. در اسفندماه سال 1400 آیین نامه اجرایی واردات، صادرات و عبور پسماند براساس مقررات کنوانسیون بازل به تصویب هیئت وزیران رسید و ابلاغ شد. همچنین با ایجاد سامانه یکپارچه در سازمان حفاظت محیط زیست کلیه پسماندها از زمان تولید تا زمان بازیافت یا امحا رصد میشود و پنجره واحد با سامانه گمرک نیز ایجاد شده است.

مرکز منطقه ای کنوانسیون بازل در ایران در هفتمین نشست اعضای کنوانسیون بازل در سال 2004 تأسیس شد. همچنین مرکز منطقه ای کنوانسیون استکهلم در سال 2007 به مرکز اضافه شد. نقش مرکز، کمک به کشورهای عضو و کشورهای غیر عضو از طریق ظرفیت سازی برای مدیریت صحیح زیست محیطی برای تحقق اهداف کنوانسیون است. این مرکز در دوره 2018 – 2014 کمترین امتیاز را از دبیرخانه کنوانسیون بازل و استکهلم از بین کلیه مراکز منطق های اخذ کرد. البته در سالیان اخیر به ویژه پس از ایجاد دفتر مدیریت پسماند در سازمان حفاظت محیط زیست و توجه بیشتر به مرکز منطقه ای، عملکرد این مرکز ارتقا یافت.

از مهمترین اقدامات این مرکز در چهار سال گذشته میتوان به آموزش تخصصی حدود 2800 نفر از کارشناسان در حوزه محیط زیست در کشور و کشورهای عضو و غیر عضو منطقه، انتقال اطلاعات و فناوری های زیست محیطی به کشورهای منطقه، انعقاد تفاهم نامه با مرکز منطقه ای چین، انتقال فناوری حذف انتشار آلاینده های گازی از خروجی منابع ثابت از کشور آلمان، همکاری با چین درخصوص شهر بدون پسماند و ارزیابی چرخه حیات پسماندها، پروژه مشترک ملی پسماندهای پلاستیکی در پاکستان و برگزاری جلسات کمیته های راهبردی و فنی اشاره کرد. این اقدامات سبب شده است در آخرین امتیازدهی مراکز منطقه ای، بالاترین امتیاز نصیب مرکز منطقه ای ایران شود.

کنوانسیون بازل در کشور طی سالیان اخیر با چالشهای مختلفی نظیر:

1. عدم تحقق حقوق کشور در کنوانسیون بازل و محدودیت های مالی ناشی از تحریم های ظالمانه علیه دولت جمهوری اسلامی ایران،

2. فقدان برخی از تجهیزات و زیرساختهای لازم جهت شناسایی و آنالیز پسماندهای خطرناک نظیر پلاستیک های دارای ترکیبات هالوژنه،

3. عدم پرداخت به موقع حق عضویت کشور،

4. کمبود نیروی انسانی متخصص،

5. مسائل و چالشهای تقنینی روبه رو بوده است.

نظر به بروزرسانی الحاقیه های کنوانسیون بازل پیرامون پسماندهای پلاستیکی و الکترونیک، لازم است در اسرع وقت این الحاقیه ها تعیین تکلیف شوند؛ زیرا با توجه به تصویب آنها در سایر کشورها، ممکن است کشور در آینده نه چندان دور به دلیل عدم برخورداری از پشتوانه قانونی و اجرایی، به محل دپو پسماندهای خطرناک پلاستیکی و الکترونیکی در سطح جهان تبدیل شود.