زاهدان- ایرنا- بند کمال خان فروردین۱۴۰۰ بر روی رودخانه هیرمند تکمیل شد. این سازه جلوی ورود آب به ایران را گرفت و در عوض آب را به سمت گود”زره” که شوره‌زاری بیش نیست هدایت کرد. این امر سبب خشکی صدرصد تالاب بین المللی هامون و از بین رفتن شغل‌هایی شد که از طریق تالاب ارتزاق می‌کردند و این امر مهاجرت در روستاهای حاشیه تالاب را در پی داشت.
لب‌های خشکیده هامون/اوج خشکسالی سیستان با افتتاح سد”کمال‌خان”
زاهدان- ایرنا- بدلیل عدم پایبندی کشور همسایه به تخصیص حقابه رودخانه هیرمند با ساخت بند کمال خان، خشکی سیستان و تالاب بین المللی هامون هر روز بیشتر از دیروز نمایان می‌شود.
به گزارش ایرنا، سیستان؛ منطقه‌ای که روزگاری انبار غله ایران بود و انعکاس رنگ آسمان در زلالی آب دریاچه هامونش زیبایی منحصربفردی به آن بخشیده بود.
همان منطقه‌ای که محال هست جولان ماهی‌ها، توتن سواری، شنا، صید و صیادی و بازی های بچه ها درون کانال ها و نهرها از ذهن قدیمی‌ترهای آن پاک شود، سال‌هاست تنها پهنه خشک هامون، قایق‌های رنگ و رو رفته و خاک گرفته، گرد و خاک و سرفه‌های مداوم ناشی از ریزگردها در آن نمایان است و دیگر خبری از سرزندگی دریاچه بزرگ شرق نیست.
وضعیتی که دلیل آن خشکسالی و مسدود شدن راه‌های ورود آب در هیرمند است، حقابه‌ای که سال ۱۳۵۱ در زمان پهلوی دوم و از ترس افزایش نفوذ کمونیسم در افغانستان قراردادش میان ایران و افغانستان امضا و قرار شد، سالانه حدود ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب از آن کشور وارد هیرمند شود.
تفاهم‌نامه‌ای ۵۰ ساله که طرف افغانستانی از اوایل دهه ۷۰ به بعد به آن پایبند نشد و سال‌هاست ذخایر چاه‌نیمه‌ها تنها منبع تامین آب مردم منطقه است و طی این مدت چاره‌ای دیگر از سوی دولت‌های گذشته برای روزهای کم آبی منطقه اندیشیده نشد.
بند کمال خان فروردین پارسال بر روی رودخانه هیرمند تکمیل شد و این سازه جلوی ورود آب به ایران را گرفت و در عوض آب را به سمت گود”زره” که شوره‌زاری بیش نیست هدایت کرد که با روی کار آمدن دولت سیزدهم عزم وزرای امورخارجه و نیرو برای دریافت حقابه جزم شد و هم‌اینک حیات ۱.۵میلیون نفر وابسته به حقابه استمساله آب در سیستان از چالش‌های قدیمی این منطقه است زندگی مردم این خطه چنان وابسته به رودخانه هیرمند است که بدون وجود این روزنه، مهاجرت کمترین پدیده قابل مشاهده است.
از اینرو در این مقطع تاریخی که حیات اجتماعی و اقتصادی بشریت از بحران نبود آب پایدار رنج می‌برد و تالاب بین‌المللی هامون و گستره آبی رنگش در حال تبدیل شدن به خاطره‌ای کم رنگ در ذهن‌هاست ضرورت دارد چاره‌ای اساسی اندیشیده شود تا مردم منطقه سیستان مجبور به تحمل آسیب‌ها نباشند.
با وجود انعقاد قرارداد حقآبه هیرمند، از اواخر دهه ۱۳۷۰ و هم‌زمان با کاهش بارش سالانه و گسترش خشکسالی بر سیستان، میزان ورودی آب رود هیرمند به دریاچه هامون مرتبا کاهش یافت.
نبود دولت قدرتمند در افغانستان، حفر نهرها و رودهای متعدد برای انتقال آب رودخانه، نصب و بکارگیری انواع پمپ در مسیر رودخانه هیرمند برای کشاورزی در افغانستان در نهایت خشک شدن تالاب هامون به عنوان هفتمین تالاب بین‌المللی جهان را در پی داشت.
این موضوع موجب قطع منبع زندگی و امرار معاش حدود نیم میلیون نفر از مردم ساکن در سیستان، کاهش چشمگیر پرندگان بومی و مهاجر سیستان و سایر وحوش طبیعی، رو به انقراض نهادن گاو سیستانی، تنگدستی و مهاجرت گسترده سیستانیان به مناطق شمالی ایران و زوال روزافزون صنایع دستی در این منطقه شد.
اما بر خلاف آن، دولت سیزدهم با نگاهی ویژه به دنبال روش‌هایی برای تامین آب در منطقه و رفع مشکل بزرگ مردم این دیار است، پیگیری‌هایی که بی‌شک امیدواری‌هایی را در دل آنها ایجاد می‌کند.
بند کمال خان مانع بزرگ ورود آب به هیرمند
نماینده حوزه انتخابیه زابل در مجلس شورای اسلامی گفت: احداث بند کمال خان در نقطه صفر مرزی ایران و افغانستان، بزرگترین مانع در جاری شدن آب در رودخانه هیرمند است.
حبیب‌الله دهمرده با اشاره به اینکه بند کمال خان در ۸۰ کیلومتری مرز ایران با افغانستان ساخته شده است، افزود: از زمان تاسیس این بند تا کنون آبی در رودخانه هیرمند رها نشده و زمین رودخانه کاملا خشک است.
وی با بیان اینکه در هیچ زمانی رودخانه هیرمند تا این اندازه خشک نبوده است، ادامه داد: این رودخانه در برخی مواقع سه تا چهار میلیارد مترمکعب و در بعضی اوقات تا ۲۰ میلیارد مترمکعب آورده داشته که هم‌اینک به صفر رسیده است.
نماینده مردم شهرستان‌های زابل، زهک، هیرمندف نیمروز و هامون در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه مسوولان مدتهاست که درحال پیگیری برای رهاسازی آب در هیرمند هستند، گفت: رودخانه هیرمند در نقطه صفر مرزی به دوشاخه تبدیل می‌شود که یک شاخه به نام رودخانه سیستان وارد ایران شده و به دریاچه هامون می‌ریزد.
اوج خشکسالی سیستان با بهره‌برداری از “سد کمال‌خان”
سیستان جلگه‌ای است در شمال سیستان و بلوچستان که در گذشته از رودخانه هیرمند سیراب می‌شد و به عنوان یک قطب کشاورزی در تولید محصولات باغی، جالیزی، غلات و همچنین دامپروری مطرح بود، اما با شروع خشکسالی که از دهه ۷۰ در منطقه اتفاق افتاد به مرور تمامی منابع آبی آن از بین رفت و فقط چاه‌نیمه‌ها به عنوان ذخیره آبی پایدار برای آشامیدنی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با تاکید بر اینکه طی چند دهه اخیر از آنجایی که هیرمند آوردی نداشت ذخیره‌های چاه‌نیمه برای آشامیدنی و حتی تامین بخشی از آب کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گرفت، افزود: اوج خشکسالی سیستان و عدم تحقق حقآبه و ورود آب به سیستان با بهره‌برداری بند کمال‌خان در افغانستان شروع شد.
با وجود مشکل در تأمین آب، ولی انتقال و توزیع در شرایط کنونی با همه امکانات و تجهیزات موجود و از طریق زیرساخت‌های آبرسانی بدون هیچ‌گونه وقفه‌ای در منطقه سیستان انجام می‌شود
علیرضا قاسمی ادامه داد: با وجود وابستگی به چاه‌نیمه‌ها و هیرمند، طی چند دهه اخیر برای ایجاد منابع آبی دیگر به منظور تامین آب آشامیدنی چاره اندیشی نشد و همه ذهن‌ها به برداشت آب از چاه نیمه‌ها معطوف بود، بنابراین برای تامین آب آشامیدنی شهری و روستایی از چاه نیمه‌ها، ۲ واحد تصفیه‌خانه و خطوط انتقال و مخازن ذخیره احداث شد.
وی با بیان اینکه اکنون از طریق چهار هزار و ۵۰۰ کیلومتر خطوط انتقال و شبکه توزیع، انتقال آب برای شهرها و روستاها به میزان یک‌هزار و ۸۰۰ لیتر در ثانیه توزیع می‌شود، اظهارکرد: از این میزان یک‌هزار و ۶۰ لیتر برای روستاها و تعدادی از شهرها از طریق طرح روستایی و ۷۴۰ لیتر برای شهرهای زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز از طریق طرح آبرسانی شهری منتقل می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان گفت: با وجود مشکل در تأمین آب، ولی انتقال و توزیع در شرایط کنونی با همه امکانات و تجهیزات موجود و از طریق زیرساخت‌های آبرسانی بدون هیچ‌گونه وقفه‌ای صورت می‌گیرد.
وی افزود: از سال ۱۴۰۱_۱۴۰۰ که تامین آب سیستان با خطر جدی مواجه شد، استفاده از ذخایر موجود در اولویت قرار گرفت، به گونه‌ای که آب از چاه نیمه‌های۴ و ۲ به ۳ و ۱ توسط قرارگاه سازندگی سپاه پاسداران منتقل شد.
قاسمی از نیمه سال ۱۴۰۱ موضوع استفاده از منابع جایگزین برای سیستان مصوب شد، هرچند در این میان چاه‌های ژرف به عنوان طرح‌های مطالعاتی روند خود را طی می‌کرد.
تلاش برای استفاده از منابع آب زیرزمینی در سیستان
به گفته وی، استفاده از منابع آبی غرب سیستان در سفر اعضای کمیسیون عمرانی مجلس به سیستان توسط مدیرعامل شرکت مهندسی آبفای کشور بر اساس مطالعات و مستندات ارائه شده مطرح و در آذرماه سال گذشته طرح اضطراری سیستان با استفاده از منابع آبی هامون صابری در فاز یک و استفاده از منابع آبی دشت شیله و بندان و منابع زیرزمینی جنوب شرق سیستان (در فاز ۲) مصوب شد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان تصریح کرد: متاسفانه اتکا به استفاده از آب‌های سطحی در سیستان که از خارج کشور تامین می‌شود به حداقل رسید به گونه‌ای که هیچ آوردی از هامون صابری و فراه‌رود وارد ایران نشد، اما وجود منابع آبی زیرزمینی قابل اتکا به منطقه دشتک می‌تواند بخش زیادی از کمبود آب را جبران کند؛ منابعی که به همت کارشناسان منابع آب این شرکت شناسایی شده و هم‌اکنون چاه‌های دستگاهی با عمق متوسط در حال حفاری است.
وی ادامه داد: پیش‌بینی می‌شود با حفر حداقل ۳۰ حلقه چاه در این دشت در ۲ فاز اجرایی شامل دشتک تا شیله و دشتک تا نوار مرز واقع در منطقه لواریاب که امکان توسعه نیز دارد و تکمیل خط دوم انتقال آب چاه‌نیمه به زاهدان آب را به سیستان منتقل کرد به گونه‌ای که با خطوط موجود و خط دوم انتقال به چاه نیمه سه انجام و از آنجا با خطوط انتقال موجود تامین آب برای سیستان صورت خواهد گرفت.
به گفته قاسمی، با فرض برداشت ۳۰ لیتر بر ثانیه آب از هر حلقه چاه و ۸۰ درصد شیرین‌سازی، امکان انتقال یک مترمکعب برای آشامیدنی سیستان فراهم می‌شود که ۶۰ درصد نیاز آبی سیستان در پیک مصرف را تامین خواهد کرد.
وی گفت: با برداشت آب از طریق چاه‌هایی که توسط شرکت سهامی آب منطقه‌ای در جنوب شرق دشت سیستان در حال حفر و تجهیز است و همچنین برداشت و انتقال آب از منطقه بندان، آب آشامیدنی سیستان در شرایط فعلی از منابع آب زیرزمینی تامین خواهد شد.
نظرات کاربران